Qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan elektr energiyasi ishlab chiqarish tannarxi – 2024-yil
Xalqaro Qayta Tiklanuvchi Energiya Manbalari Agentligi (IRENA) 2024-yilda qayta tiklanuvchi manbalardan elektr energiyasi ishlab chiqarish iqtisodiyotiga bag‘ishlangan yillik hisobotining navbatdagi nashrini e’lon qildi. Hisobotga ko‘ra, qayta tiklanuvchi energetika dunyo miqyosida elektr energiyasi ishlab chiqarishning eng iqtisodiy samarali usuli sifatida o‘z pozitsiyasini mustahkamlashda davom etmoqda va ishlab chiqarish tannarxi izchil ravishda pasaymoqda.
2024-yilda jahon bo‘ylab jami 582 Gvt (gigavatt) hajmda qayta tiklanuvchi energiya manbalari (QTEM) asosida yangi quvvatlar ishga tushirildi. Ularning 91 foizi elektr energiyasini ishlab chiqarishning o‘rtacha umrbod tannarxi (LCOE — Levelized Cost of Electricity) bo‘yicha an’anaviy, ya’ni ko‘mir va gaz asosidagi stansiyalarga qaraganda arzonroq hisoblanadi. IRENA bahosiga ko‘ra, bu bilan ko‘mir va gazdan foydalanish uchun zarur bo‘lgan taxminan 57 milliard AQSH dollari miqdoridagi xarajatlarning oldi olindi.
Hisobotda qayd etilishicha, 2024-yilda yerusti shamol elektr stansiyalari eng arzon elektr manbai bo‘lib qoldi. Ularning o‘rtacha LCOE ko‘rsatkichi 1 kilovatt-soat uchun 0,034 AQSH dollarini tashkil etdi. Ikkinchi o‘rinda quyosh fotoelektrik stansiyalari (0,043 dollar/kVt⋅soat), uchinchi o‘rinda esa GES (0,057 dollar/kVt⋅soat) joylashgan. Ba’zi mamlakatlarda bu narxlar yanada past: Xitoyda yerusti shamol energetikasi uchun o‘rtacha narx 0,029 dollar/kVt⋅soatni, Braziliyada esa 0,030 dollarni tashkil etgan. Quyosh energetikasida Xitoyda LCOE 0,033 dollar, Hindistonda esa 0,038 dollar bo‘lgan.
Quyosh energetikasi bo‘yicha o‘rtacha kapital xarajatlar (CAPEX — ya’ni qurilish xarajatlari) 2024-yilda 1 kVt quvvat uchun 691 AQSH dollarini tashkil etdi, bu esa 2023-yildagi 776 dollardan past. Eng past kapital xarajatlar Hindistonda (525 dollar/kVt) va Xitoyda (591 dollar/kVt) kuzatildi, AQSHda esa bu ko‘rsatkich deyarli ikki baravar yuqori bo‘lgan.
Yerusti shamol energetikasida ham o‘rtacha kapital xarajatlar sezilarli darajada pasayib, 1041 dollar/kVtni tashkil etdi. Biroq dengizdagi (offshore) shamol energetikasida bu xarajatlar biroz ko‘tarilib, 2852 dollar/kVtga yetgan. Bu o‘zgarish asosan Xitoy loyihalarining umumiy hajmdagi ulushi ortgani bilan izohlanadi.
O‘rnatilgan quvvatdan foydalanish koeffitsiyenti (KIUM — ya’ni stansiyaning yil davomida real ishlash darajasi) 2024-yilda quyosh stansiyalari uchun 17%, yerusti shamol stansiyalari uchun 34%, dengizdagi shamol stansiyalari uchun esa 42% bo‘ldi. Bu ko‘rsatkichlar global miqyosda yuqori darajada saqlanmoqda, garchi avvalgi yilga nisbatan biroz pasaygan bo‘lsa ham.
IRENA hisobotida shamol turbinalari narxlarining dinamikasi ham alohida ko‘rsatib o‘tilgan. 2024-yilda jahon bozorida (Xitoydan tashqari) o‘rtacha narx 998 dollar/kVtni tashkil etgan bo‘lsa, Xitoyda bu ko‘rsatkich atigi 195 dollar/kVt bo‘lgan. Bu Xitoyning global shamol turbinalari bozorida tobora kuchayib borayotgan ustunligini tushuntiradi.
Hisobot yakunida qayta tiklanuvchi manbalar asosidagi energetika sohasi nafaqat ekologik, balki iqtisodiy jihatdan ham samarali yechim ekani yana bir bor tasdiqlanadi.
