500 MVt bosim ostida: Tibetda martensitli po‘latdan rekord turbina o‘rnatiladi
Xitoy Tibet avtonom hududida joylashgan Datang Zala gidroelektr stansiyasida og‘irligi 88 tonnaga teng, 500 megavattli impulsli turbina o‘rnatishga tayyorgarlik ko‘rmoqda. Diametri 6,23 metr bo‘lgan, 21 ta suv kovshlariga ega ushbu turbina yuqori mustahkamlikka ega martensitik zanglamas po‘latdan tayyorlangan. Stansiya 2028-yilda ishga tushirilgach, umumiy quvvati 1 million kilovatt bo‘lgan ushbu inshoot yiliga taxminan 4 milliard kilovatt-soat elektr energiyasi ishlab chiqaradi. Bu esa 1,4 million tonna ko‘mir yoqishdan voz kechish evaziga yiliga 3,7 million tonna CO₂ chiqindilarini kamaytirishga imkon beradi.
Mazkur turbina to‘rt yil davomida Harbin Electric Machinery Company tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, yaqinda ishlab chiqarish zavodidan chiqarildi. U Datang Zala GESiga o‘rnatilishi rejalashtirilgan. GES Yuku daryosida joylashgan bo‘lib, bu daryo Yunnan provinsiyasi orqali oqib o‘tuvchi va Andaman dengiziga quyiladigan Nu daryosining irmog‘i hisoblanadi. Mazkur turbina bilan bir qatorda yana bir xil ikkinchi turbina ham stansiyaga o‘rnatiladi. Har ikkala turbina ham 21 ta suv kovshiga ega bo‘lib, diametri 6,23 metrni tashkil qiladi. Ularning ishlab chiqarilishida uzoq muddat xizmat qiluvchi va korroziyaga bardoshli yuqori mustahkam martensit zanglamas po‘latdan foydalanilgan.
Impulsli gidroturbina suv ombori bilan turbina orasidagi 671 metr balandlik farqiga moslashtirilgan. Bunday katta gidravlik bosim kuchli suv oqimini hosil qiladi, bu esa katta kuch bilan suv g‘ildiragiga — suv energiyasini mexanik energiyaga aylantiruvchi asosiy komponentga — ta’sir qiladi. Ishlash jarayonida turbina doimiy bosim tebranishlariga duch keladi, shu sababli uning texnik holati stansiyaning xavfsizligi va ishonchli ishlashi uchun muhim ahamiyatga ega.
Harbin Electric Machinery Company bosh texnik direktori Tao Xinminning ta’kidlashicha, turbina samaradorligini 1,6 foizga oshirish orqali kuniga qo‘shimcha 190 000 kilovatt-soat elektr energiyasi ishlab chiqarish mumkin bo‘ladi. Natijada, stansiyaning umumiy samaradorligi 91 foizdan 92,6 foizga oshadi, bu esa ishlab chiqarish quvvatini sezilarli darajada ko‘paytiradi va energiya yo‘qotilishini kamaytiradi.
Datang Zala GES ishga tushirilgach, umumiy quvvati 1 million kilovatt bo‘lgan stansiya yiliga 4 milliard kilovatt-soat elektr energiyasi ishlab chiqaradi. Bu 1,4 million tonna ko‘mir yoqilishining oldini olib, har yili 3,7 million tonna CO₂ chiqindilarini kamaytirishga xizmat qiladi. Bu natija Xitoyning iqlim bo‘yicha belgilangan maqsadlariga erishishda muhim ahamiyatga ega.
Stansiya qurilishi 2023-yilda boshlangan bo‘lib, ishga tushirilishi 2028-yilga rejalashtirilgan. Davlat aktivlarini boshqarish va nazorat qilish bo‘yicha davlat komissiyasi ma’lumotlariga ko‘ra, loyiha jadvalga muvofiq olib borilmoqda. Datang Zala GES Xitoyning qayta tiklanuvchi energetika salohiyatini kengaytirish va 2060-yilgacha uglerod neytralligiga erishish yo‘lidagi muhim qadamlaridan biri hisoblanadi.
Xalqaro Gidroenergetika Assotsiatsiyasi ma’lumotlariga ko‘ra, o‘tgan yili Xitoy boshqa barcha davlatlarga qaraganda ko‘proq gidroenergetika quvvatlarini ishga tushirgan. Shuningdek, mamlakat quyosh va shamol energiyasidan samarali foydalanish uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan gidroakkumulyatsion elektr stansiyalarini faol rivojlantirmoqda. Xitoy 2030-yilga borib bunday quvvatlarni 120 gigavattdan oshirishni, o‘n yillik oxiriga esa 130 gigavattga yetkazishni rejalashtirgan.
