Energetika xavfsizligi xavflari va iqlim o'zgarishi o'rtasidagi uzviy bog'liqlik

World Energy Outlook 2024 hisobotida energiya xavfsizligini o'zgartiradigan energiya ta'minotining kengayishi va elektr energiyasiga talabning ortishi munosabati bilan hukumatlar va iste'molchilar oldida turgan keskin muhim qarorlar ko'rsatilgan.

Dunyodagi energiya tahlili va prognozlarining eng nufuzli manbasi bo'lgan World Energy Outlook (WEO) ning so'nggi nashri bozor tendentsiyalari qanday o'zgarib borayotgani, rivojlanayotgan geosiyosiy noaniqlik, yangi texnologiyalar, toza energiyaga o'tish jarayonining rivojlanishi va iqlim o'zgarishining kuchayib borayotgan ta'siri xavfsiz energiya tizimlariga ega bo'lish nimani anglatishini ko'rib chiqilgan. Xususan, yangi hisobotda bugungi geosiyosiy taranglik va parchalanish ham energiya xavfsizligi, ham issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish bo‘yicha global harakatlar uchun jiddiy xavf tug‘dirishi ta’kidlangan.

Hisobotning bugungi siyosiy parametrlarga asoslangan prognozlari shuni ko'rsatadiki, dunyo kelgusi yillarda davom etayotgan geosiyosiy xavf-xatarlar, shuningdek, turli xil yoqilg'i va texnologiyalarning nisbatan ko'pligi bilan ajralib turadigan yangi energiya bozori kontekstiga kirishga tayyor. Bunga 2020-yillarning ikkinchi yarmida ko'zga tashlanadigan neft va suyultirilgan gaz (NSG) yetkazib berishning ko'pligi, shuningdek, ba'zi muhim toza energiya texnologiyalari uchun ko'p miqdordagi ortiqcha ishlab chiqarish quvvatlari bilan birga, xususan, quyosh fotoelektr tizimlari va akkumulyatorlar uchun.

Davlat siyosati va iste'molchilarning tanlovi energetika sektorining kelajagi va iqlim o'zgarishiga qarshi kurash uchun juda katta ta'sir ko'rsatadi. Hisobotda energiya xavfsizligi xatarlari va iqlim o‘zgarishi o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlik ta’kidlangan. Dunyoning ko'plab mintaqalarida o'nlab yillar davomida chiqindilarini chiqarishning yuqoriligi bilan kuchaygan ekstremal ob-havo hodisalari energiya tizimlarining xavfsiz va ishonchli ishlashi uchun jiddiy muammolarni keltirib chiqarmoqda, jumladan, tobora kuchayib borayotgan to'lqinlar, jazirama, qurg'oqchilik, suv toshqini va bo'ronlar.

Bugungi siyosiy ko'rsatmalarga asoslanib, hisobotda 2030 yilga qadar dunyo elektr energiyasining yarmidan koʻpini kam darajada chiqindilarini chiqarish manbalari ishlab chiqarishi kerakligi to'g'risida hulosa qilinadi. Toza energiya, energiya tizimiga misli ko'rilmagan tezlikda kirib bormoqda, ammo uni tashkil qilish texnologiyalar va bozorlar bo'yicha bir xil emas.

Shu nuqtai nazardan, WEO 2024, shuningdek, dunyoda elektr energiyasiga global talab oshgani sayin yangi, ko'proq elektrlashtirilgan energiya tizimining konturlari tobora ko'proq namoyon bo'layotganini ko'rsatadi. So'nggi o'n yil ichida elektr energiyasi iste'moli umumiy energiya talabidan ikki baravar tez o'sdi.

Toza energiya shu sur'atda o'sishda davom etishi uchun yangi energiya tizimlariga, ayniqsa elektr tarmoqlari va energiyani saqlashga ko'proq invtstisiya kerak. Bugungi kunda qayta tiklanadigan energiyaga sarflangan har bir dollardan 60 tsenti tarmoqlar va saqlash omborlari uchun sarflanadi, bu esa muhim qo'llab-quvvatlovchi infratuzilmaning toza energiyaga o'tish ortidan qanchalik ulgura olmayotganini ko'rsatadi. Elektr tarmog'ining xavfsiz dekarbonizatsiyasi tarmoqlar va saqlash omborlariga investitsiyalar toza ishlab chiqarishga qaraganda tezroq o'sishini talab qiladi va investitsiyalar nisbati 1:1 ga teng bo'lishi kerak. Ko'pgina energiya tizimlari hozirda ekstremal ob-havo hodisalarining kuchayishiga qarshi himoyasiz bo'lib, ularning barqarorligi va raqamli xavfsizligini mustahkamlashga bo'lgan harakatlarni birinchi darajali ahamiyatga ega ekanligini ko'rsatadi.